Tijdens de Franse Revolutie werd de Saint Sulpice uitgeroepen tot Tempel van de Godin van de Rede, omdat zij zou zijn gebouwd op de fundamenten van de tempel van Isis, waaraan de stad Parijs haar naam had te danken.
De revolutionairen wilden een nieuwe religie die niet gebaseerd was op macht, onderdrukking en tirannie van het christendom. Hoewel er nog steeds weinig over naar buiten wordt gebracht, was de Franse Revolutie niet uitsluitend gericht op het omverwerpen van de monarchie en het feodale stelsel. Naast het herstellen van de maatschappelijke en economische orde was één van de belangrijkste doelen het verdrijven, zo niet uitroeien, van het christendom dat gepropageerd werd door de kerk in Rome. Vele kerken, kathedralen en kloosters in Frankrijk zijn tijdens de revolutiejaren verwoest, ontwijd en tot afschuw van de paus getransformeerd tot tempels van de Godin van de Rede die als Godin van de Natuur en Godin van de Vrijheid werd aangesproken. Symbool voor deze revolutionaire godin was Isis. Door het bestuderen van oude teksten, maar ook het opgraven van de Isis tempel in Pompeii, drong in Frankrijk het besef door dat hun hoofdstad Parijs was vernoemd naar de Egyptische Moedergodin Isis en dat zij werd vereerd voordat het christendom met harde hand werd opgelegd.
Op 10 augustus 1793 organiseerde de kunstenaar Jacques-Louis David, een vurig aanhanger van de Revolutie, een seculiere ceremonie voor de aanvaarding van de nieuwe grondwet. Op de plaats van de Bastille, die tot de grond toe was afgebroken, werd een enorm standbeeld opgericht van de godin Natuur (Isis). Uit haar borsten spoot water in de vijver. Ook werd er een nieuwe kalender geïntroduceerd. Die begon niet met de geboorte van Christus, maar met de proclamatie van de Republiek. De maanden kregen nieuwe namen en er kwam een tiendaagse week. Ook werden Kerstmis, Pasen, Pinksteren en de overige heilige dagen afgeschaft. Er kwamen 36 nieuwe feesten voor het vieren van onder meer de rede, de moed, het moederschap en de haat jegens tirannen. Op 10 november 1793 werd een groot feest van de Rede gehouden in de kathedraal van Notre Dame in Parijs, waarbij de geseculariseerde Notre Dame werd herdoopt in Tempel der Vrijheid. Het standbeeld van de godin Natuur – Isis van de Bastille – bestaat niet meer, het enige wat ons rest is een gravure met de Fontaine de la Régénération. Daarop zien we de Egyptische godin Isis zitten op een troon, geflankeerd door twee leeuwen en uit haar borsten stroomt water. Deze Fontein der Vernieuwing was bedoeld om de mensenmenigte in processie langs de godin te laten passeren en uit haar vruchtbare borsten het heilzame vocht der vernieuwing te laten drinken. In de jaren 1793 en 1794 vond in Frankrijk een aanval plaats op de christelijke religie met als doel deze volledig uit te roeien. Daarvoor in de plaats kwam de Godin van de Rede. Voor haar werden tempels geopend, waarin zij door levende vrouwen werd verbeeld. Deze vrouwen waren gehuld in blauwe en witte sluiers en op hun hoofd droegen ze een kleine, rode Frygische muts. Deze muts is te herleiden naar de cultus van Cybèle, het waren haar priesters die zo’n muts droegen. Mogelijk is door de revolutionairen met opzet voor dit hoofddeksel gekozen, omdat Cybèle en Isis als Moedergodin aan elkaar verwant waren tijdens het Romeinse Rijk.
Het is heel goed mogelijk dat Napoleon Bonaparte deze revolutionaire festiviteiten in 1793 in Parijs van zeer nabij heeft meegemaakt. Zijn belangstelling voor Isis en Egypte kwam niet zomaar uit de lucht vallen. Heel graag wilde hij het thuisland bezoeken van de godin waaraan zijn stad Parijs haar naam te danken had. In 1798 vertrok hij voor de eerste keer naar Egypte en bij zijn terugkeer werd in de Saint Sulpice een groot banket gehouden. Toeval of niet? In ieder geval zwijgt de kerk zelf volledig over het tijdperk van de Franse Revolutie en Napoleon, waarin Isis de beschermgodin van de stad Parijs was. Ook het feit dat het Vrijheidsbeeld in New York de Godin van de Rede voorstelt, is bij weinig mensen bekend. Oorspronkelijk was het 19e eeuwse beeld bedoeld als vuurtoren (Isis Pharia) aan de noordelijke ingang van het Suezkanaal, maar Frankrijk heeft het uiteindelijk aan de Verenigde Staten geschonken.
© 2013 Karin Haanappel
Deze tekst is ontleend aan ‘Het Parijs van Isis’ (2010).
