In 2015 is het precies driehonderd jaar geleden dat de Franse koning Lodewijk XIV, ook bekend als de Zonnekoning, zijn laatste adem uitblies. Zijn heerschappij begon op zijn vierde en duurde ruim tweeënzeventig jaar! Als één van de langst regerende vorsten ooit heeft hij de geschiedenis vaak letterlijk naar zijn hand gezet.

Als absoluut monarch meende hij zich intensief met kunsten en wetenschappen te moeten bezighouden. Hij liet onder andere diverse academies oprichten, speelde de hoofdrol in theater- en dansvoorstellingen, gaf opdracht tot de bouw van Versailles en is vereeuwigd in vele standbeelden en schilderijen. Alles diende ter meerdere eer en glorie van hemzelf en hij duldde geen tegenspraak. Wat weinig mensen tegenwoordig weten, is zijn project voor het Egypte langs de Seine.

Het Egypte langs de Seine 

De historische as van Parijs wordt doorgaans aan Napoleon toegeschreven, maar hij was niet de eerste die zich met dit idee bezighield. In Lodewijk XIV had hij een erudiete voorganger. De zonnekoning zag zichzelf als een Egyptische farao en had le droit divin had ingesteld, wat hem tot een absolutistische vorst maakte. In 1665 liet Lodewijk XIV enkele bouwmeesters bijeengekomen in Parijs, omdat hij de stad wilde veranderen. Onder hen bevonden zich Gian Lorenzo Bernini uit Rome, Christopher Wren uit Londen en André le Nôtre uit Parijs. Het was de bedoeling het Palais du Louvre uit te breiden en de Jardin des Tuileries te verfraaien. Deze tuin is een initiatief geweest van Catharina de Medici. Na de dood van haar man Hendrik II in 1559 liet zij niet alleen het Palais des Tuileries bouwen, naast het paleis werd ook een grote tuin in Italiaanse stijl aangelegd, een tuin die haar moest herinneren aan de Medici tuinen in Toscane. Ruim een eeuw later wilde Lodewijk XIV deze tuin aanpassen aan zijn Egyptische ideeën omdat hij van mening was dat hij als Le Roi Soleil verbonden was met de Egyptische farao’s.

In het midden van de zeventiende eeuw was er een Merovingische schat gevonden die Lodewijk XIV aangeboden kreeg en onder liet brengen in zijn persoonlijke Cabinet des Medailles (tegenwoordig de Bibliothèque National de France). Deze schat betrof een grafvondst uit Tournai (Doornik), de voormalige hofstad van de Merovingische koningen voordat Clovis (465-511) deze naar Parijs verplaatste. Clovis staat bekend als de eerste christelijke koning van Frankrijk, hoewel zijn bekering veel meer een politieke daad was. Door zich te laten dopen en toe te treden tot het katholieke christendom, wist hij de steun te krijgen van de katholieke bisschoppen tijdens zijn veroveringstocht door Gallië. Omgekeerd kreeg de kerk door deze verbintenis meer macht in de door Clovis geannexeerde gebieden. Niet voor niets werd hij door de kerk van Rome uitgeroepen tot Novus Constantinus, wat zijn macht als opvolger van keizer Constantijn bevestigde. Waarschijnlijk bleef hij zelf, net als Constantijn, trouw aan zijn eigen geloof. Waar de Merovingische koningen exact vandaan kwamen, is in nevelen gehuld, wel weten we dat zij aanhangers van Isis waren. Het is goed mogelijk dat hun ontstaansgeschiedenis op last van Rome zorgvuldig is verzwegen, waardoor wij alleen nog de mythen kennen.

Op 27 mei 1653 werd in Doornik het graf van Childeric, de zoon van Merovech en de vader van Clovis, gevonden nabij de kerk van Saint Brice. Het was duidelijk geen christelijk graf, want het bevatte paardenoffers, een complete wapenrusting (zwaard, messen, werpbijl, lans, schild), een muntschat, talrijke juwelen in goud en zilver en de zogenaamde Idolum Regis, een gouden stierenkop. Ook werd er een beeldje van Isis gevonden en ruim 300 gouden bijen, les Apis-abeilles, die op de mantel van Childeric waren genaaid. In het oude Egypte gold de bij als iets goddelijks, honing werd gezien als ‘voeding van de goden’ en als de ‘levend geworden tranen’ van de zonnegod beschouwd. Het feit dat de Egyptische farao’s en de Merovingische koningen vereerders waren van Isis sterkte Lodewijk XIV in zijn geloof dat hij als Le Roi Soleil een band met de Egyptische farao’s had.

Een as van oost naar west

Om zijn Egyptische verbinding te benadrukken gaf Lodewijk XIV André le Nôtre de opdracht om het ontwerp van de tuin te wijzigen. Hiermee startte een grootse stadsontwikkeling die tot in de 20^e eeuw duurde, namelijk het tot stand brengen van een centrale as van oost naar west, min of meer parallel aan de Seine, met het Louvre als centraal middelpunt. Wanneer vanuit het Louvre naar het westen wordt gekeken, loopt de centrale as niet recht naar het westen maar 26º noordelijk van het westen. Dit is het gevolg van de ligging van de Jardin des Tuileries, die door Le Nôtre is aangepast en waarvan de as doorloopt over de Champs-Elysées naar de heuvel van Chaillot, waar Napoleon de Arc de Triomphe heeft laten plaatsen. In Egypte treffen we een soortgelijke situatie aan, namelijk bij de grote zonnetempel van Amon-Re in Karnak. Het blijkt dat de tempel van Karnak, net als de historische as van Parijs, door de bouwers werd uitgezet langs een lijn van 26º zuidelijk van het oosten naar 26º noordelijk van het westen. Deze Egyptische as verwijst naar de zonsondergang van de zomerzonnewende aan het westelijke eind en naar de zonsopgang van de winterzonnewende aan het oostelijke eind. Parijs ligt anders georiënteerd dan Karnak, maar er zit eenzelfde symboliek in deze standen besloten. Le Nôtre kan de Egyptische zonnesymboliek heel goed hebben gebruikt om de belangrijkheid van de zonnekoning te benadrukken, zeker als blijkt dat Sirius in het geboortejaar van Lodewijk XIV in Parijs opkwam op 26º zuidelijk van het oosten in een directe lijn met de as van Le Nôtre. Sirius, de ster van Isis, werd in Egypte sinds lange tijd gezien als het kosmische teken van de geboorte van een farao (zonnekoning). De geboorte van Lodewijk XIV als zonnekoning was voorspeld door de Italiaanse astroloog, theoloog en filosoof Tommaso Campanella, die ook had voorspeld dat de toekomstige koning de stad Parijs zou veranderen in de Egyptische stad van de Zon. Le Nôtre was hiervan op de hoogte en paste zijn ontwerp hierop aan. Zowel Lodewijk XIV als Le Nôtre hebben de totale realisatie niet meer meegemaakt, het is Napoleon I die het Egypte langs de Seine heeft voltooid. Meer hierover is te lezen in Het Parijs van Isis.

© 2015 Karin Haanappel
Deze tekst is ontleend aan ‘Het Parijs van Isis’ (2010).